Τὸ κατὰ τὴν 21η Νοεμβρίου ἑορταζόμενο γεγονὸς τῶν Εἰσοδίων τῆς Θεοτόκου στὸ ναὸ ἀποτελεῖ μία ἀκόμα θεομητορικὴ ἑορτή, ἡ ὁποία ἐμφανίστηκε σταδιακὰ καὶ μέσα ἀπὸ ὁρισμένες συγκυρίες. Τὰ γεγονότα τῆς ἑορτῆς δὲν μαρτυροῦνται στὰ Εὐαγγέλια, μνημονεύει δὲ αὐτὰ τὸ Πρωτευαγγέλιο τοῦ Ἰακώβου(46), στὸ ὁποῖο περιγράφεται πῶς ἡ Παρθένος ὁδηγήθηκε ἀπὸ τὸ τρίτο ἔτος τῆς ἡλικίας της στὸ ναό, ὅπου καὶ ἔμεινε ἕως τὸ δωδέκατο ἔτος. Ὅπως διαπιστώθηκε καὶ περὶ τῶν ὑπολοίπων θεομητορικῶν ἑορτῶν, τὰ Εἰσόδια ἦσαν γνωστὰ ὡς γεγονὸς στὴν ἐκκλησιαστικὴ παράδοση προφανῶς ἀπὸ τοὺς ἀποστολικοὺς χρόνους, ἑορτὴ ὅμως εἰς ἀνάμνηση τοῦ γεγονότος αὐτοῦ δὲν μαρτυρεῖται κατὰ τοὺς πέντε πρώτους αἰῶνες.
Μία σειρὰ γεγονότων συνεργοῦν στὴ διαμόρφωση τῆς ἑορτῆς. Τὸ πρῶτο καὶ βασικὸ γεγονὸς εἶναι ἡ ἀνέγερση ἀπὸ τὸν Ἰουστινιανὸ Α΄ (527-565) στὰ Ἱεροσόλυμα μιᾶς μεγαλοπρεποῦς βασιλικῆς, ἡ ὁποία ἐπονομάστηκε «Νέα Ἐκκλησία» ἤ «Ἁγία Μαρία ἡ Νέα». Ὁ ναὸς αὐτὸς κτίστηκε στὴ νότια πλευρὰ τοῦ ναοῦ τῶν Ἱεροσολύμων, πάνω στὴν κορυφὴ τοῦ λόφου «Μορία»(47). Γνωρίζουμε ὅτι στὶς 20 Νοεμβρίου τοῦ 543 ἐγκαινιάστηκε ἡ «Νέα Ἐκκλησία»(48). Δὲν πρέπει νὰ παραθεωρεῖται τὸ γεγονὸς ὅτι ἡ ἱεροσολυμιτικὴ Ἐκκλησία ἀπέκτησε ἰδιαίτερη αἴγλη μετὰ τὴν ἀνακήρυξη τῶν Ἱεροσολύμων σὲ Πατριαρχεῖο τὸ 455. Τὴν ἴδια ἐποχὴ ἀκμάζει ὁ παλαιστινὸς μοναχισμὸς (ἅγ.Σάββας, Θεοδόσιος ὁ Κοινοβιάρχης, Μέγας Εὐθύμιος), ἐντὸς τοῦ ὁποίου ἀναπτύχθηκε ἰδιαίτερη τιμὴ πρὸς τὸ πρόσωπο τῆς Θεοτόκου. Οἱ παράμετροι αὐτὲς εἶναι σημαντικὲς γιὰ νὰ κατανοήσουμε τὸ γεγονὸς ἐμφανίσεως τῆς ἑορτῆς τῶν Εἰσοδίων.
Ἀρκετοὶ μελετητὲς πιστεύουν ὅτι ἡ ἡμερομηνία τῶν ἐγκαινίων τοῦ ναοῦ ὑπῆρξε ἡ ἀφορμὴ γιὰ τὸν καθορισμὸ τῆς ἑορτῆς τῶν Εἰσοδίων, δεδομένης τῆς γειτνιάσεως τῆς «Νέας Ἐκκλησίας» μὲ τὸ ναὸ τῶν Ἱεροσολύμων, ὅπου ἔλαβαν χώρα τὰ γεγονότα τῶν Εἰσοδίων τῆς Θεοτόκου(49). Ὑπῆρξε συνεορτασμὸς τῶν δύο γεγονότων, ἤ ἡ ἑορτὴ τῶν Εἰσοδίων διαδέχθηκε καὶ ὑπεκατέστησε τὴν ἑορταστικὴ ἀνάμνηση τῶν ἐγκαινίων; Στὰ ἐρωτήματα αὐτὰ δὲν ὑπάρχει σαφὴς ἀπάντηση.
Γνωρίζουμε ὅτι ὁ ναὸς τῶν Ἱεροσολύμων μετατράπηκε σὲ μουσουλμανικὸ τέμενος ἀπὸ τοὺς Ἄραβες τὸ 638. Ἄς θεωρηθεῖ νόμιμο νὰ συμπεράνουμε ὅτι ὅταν πλέον παύει νὰ ὑφίσταται κάποιος ναός, τότε χάνεται καὶ ἡ ἀνάμνηση τῶν ἐγκαινίων του. Ἐὰν τὸ ὅλο σκεπτικὸ εὐσταθεῖ, μετὰ τὸ 638 ἐπισυμβαίνει ἡ ὑποκατάσταση τῆς ἑορτῆς τῶν ἐγκαινίων μὲ τὴν ἑορτὴ τῶν Εἰσοδίων, τὰ ὁποῖα (Εἰσόδια) καθορίζονται μία ἡμέρα μετὰ τὴν ἡμερομηνία τῶν ἐγκαινίων (ἑπομένως στὶς 21 Νοεμβρίου)(50). Πρέπει ἑπομένως νὰ συμπεράνουμε ὅτι ἡ ἑορτὴ τῶν Εἰσοδίων ὑφίσταται στὰ Ἱεροσόλυμα τὸ 685, ὅταν ὁ Ἀνδρέας Κρήτης ἐγκαταλείπει τὴν πόλη γιὰ νὰ ἐγκατασταθεῖ στὴν Κωνσταντινούπολη(51). Εὔλογο ἐπίσης εἶναι τὸ συμπέρασμα ὅτι ὁ Ἀνδρέας Κρήτης ὑπῆρξε ὁ εἰσηγητὴς τῆς ἑορτῆς στὴν Κωνσταντινούπολη, μὲ δεδομένη μάλιστα τὴν ἐπισήμανση τοῦ Γερμανοῦ Κωνσταντινουπόλεως (ἀρχὲς τοῦ 8ου αἰ.) ὅτι ἡ ἑορτὴ τῶν Εἰσοδίων ἦταν «ἀρτιύμνητη»(52), δηλαδὴ νεοσύστατη (στὸ Γερμανὸ Κωνσταντινουπόλεως ὀφείλουμε δύο σημαντικοὺς Λόγους στὴν ἑορτὴ τῶν Εἰσοδίων)(53).
Ἡ θεσμοθέτηση μιᾶς ἑορτῆς δὲν συνεπάγεται ταυτοχρόνως καὶ τὴ διάδοση καὶ παγίωσή της στὴν ἑορτολογικὴ συνείδηση τῆς Ἐκκλησίας. Τὸ ἴδιο συνέβη καὶ μὲ τὴν ἑορτὴ τῶν Εἰσοδίων: ἡ περαιτέρω ἀνάπτυξή της σημειώνεται μετὰ τὸν 9ο αἰ., ἡ δὲ ὁριστικὴ καὶ καθολικὴ ἐπικράτησή της ἐπισυμβαίνει τὸ 12ο αἰ., ὅταν ὁ αὐτοκράτορας Μανουὴλ Α΄Κομνηνὸς (1143- 1180) τὴν καθιερώνει ὡς ἡμέρα ἀργίας.
Στὴ Δύση ἡ θεσμοθέτηση τῆς ἑορτῆς καθυστέρησε ἀκόμα περισσότερο σὲ σχέση μὲ τὴν Ἀνατολή(54). Ἐμφανίστηκε μὲν μεμονωμένα κατὰ τὸ 10ο καὶ 11ο αἰ., ἡ εἰσαγωγή της ὅμως στὸ ἑορτολόγιο τῆς δυτικῆς Ἐκκλησίας πραγματοποιήθηκε τὸ 14ο αἰ. Τὴν ἐποχὴ ἐκείνη, ὁ πρεσβευτὴς τοῦ βασιλέα τῆς Γαλλίας Καρόλου στὴν Κύπρο, ὁ Γάλλος εὐγενὴς Φίλιππος de Mésières, ἄνδρας εὐλαβούμενος ἐξαιρετικὰ τὴ Θεοτόκο καὶ γνώστης τῆς ἀνατολικῆς παραδόσεως περὶ τῆς ἑορτῆς(55), ἐνημέρωσε τόσο τοὺς ἐπισκόπους τῆς δυτικῆς Ἐκκλησίας, ὅσο καὶ τὸν ἴδιο τὸ βασιλιὰ Κάρολο (στὴν Ἀβινιὸν τῆς Γαλλίας) περὶ τῆς τελέσεως τῆς ἑορτῆς στὴν ἀνατολικὴ Ἐκκλησία, ὁ δὲ Κάρολος εἰσηγήθηκε καὶ ἐπέτυχε τὴν ἀπὸ τὸν πάπα Γρηγόριο ΙΑ΄ (1370-1378) ἐπίσημη θεσμοθέτηση τῆς ἑορτῆς στὴ Δύση. Τὸ 1372 ἑορτάστηκαν ἐπισήμως γιὰ πρώτη φορὰ στὴ δυτικὴ Ἐκκλησία τὰ Εἰσόδια τῆς Θεοτόκου.
Περὶ τοῦ ἑορτασμοῦ τῶν Εἰσοδίων, ὁ Ταράσιος Κωνσταντινουπόλεως σημειώνει ὅτι ἐλάμβανε χώρα «μελωδικὴ πανήγυρις»(56), ὁ Θεοφύλακτος Βουλγαρίας ὅτι «ἀνάβονταν οἱ λαμπάδες τῆς φιλανθρωπίας»(57) (προφανῶς ἀναφέρεται σὲ φιλανθρωπίες κατὰ τὴν ἡμέρα τῆς ἑορτῆς), ὁ δὲ Γερμανὸς Α΄Κωνσταντινουπόλεως ὅτι οἱ μετέχοντες τοῦ ἑορτασμοῦ πανηγυρίζουν «δι᾿ἐφυμνίων» καὶ «ἀκόρεστης πανδαισίας», διὰ «μουσικῶν ὀργάνων» καὶ «εὔηχων κυμβάλων»(58).
Ἄν καὶ ἀτελὴς ἀκόμα (κατὰ τὸν 8ο αἰ.) ὁ ἑορτασμὸς τῶν Εἰσοδίων, περιγράφεται ὅμως ἀπὸ τὸν αὐτοκράτορα Λέοντα ΣΤ΄τὸν σοφὸ ὡς παροχὴ πνευματικῶν δωρεῶν στοὺς μετέχοντες: Πάντως δὲ οὐκ ἀκερδὴς ἡμῖν ἔσται ἡ ἐπιχείρησις· ἀλλ᾿οἷς ταύτῃ δόξης εὐπορήσει, καὶ πρὸς ἡμᾶς τὰ ἐκεῖθεν σεμνὰ διακομισθήσεται. Οἷς αὕτη ὡς πολύτιμον δῶρον ἐκλέγεται, τῆς ἐπ᾿αὐτῷ κερδανοῦμεν φιλοτιμίας (59).
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:
46. Tischendorf, Apocrypha, σσ. 14-15.
46. Tischendorf, Apocrypha, σσ. 14-15.
47. Βλ. Ἰ.Ἀναστασίου, Τὰ Εἰσόδια τῆς Θεοτόκου, Θεσσαλονίκη 1959, σ.44.
48. A.G.Martimort, Eglise en prière, IV, σ. 147. Ὁ Martimort στηρίζεται στὴ μαρτυρία τοῦ Κυρίλλου Σκυθοπολίτου, ὁ ὁποῖος ἀναφέρει ὅτι παρέστη στὰ ἐγκαίνια τοῦ ναοῦ, χωρὶς ὅμως νὰ παρέχει περισσότερες πληροφορίες.
49. Καλογήρου, «Μαρία», στ. 664/ Martimort, Eglise en prière, IV, σ. 147/ Ἀναστασίου, Εἰσόδια, σ.46.
50. Τὸ ἴδιο συνέβη μὲ τὴν περίπτωση τῶν ἐγκαινίων τοῦ ἐπὶ τοῦ Παναγίου Τάφου ναοῦ- 13 Σεπτεμβρίου- ἡ ἀνάμνηση τῶν ὁποίων ἀντικαταστάθηκε ἀπὸ τὴν ἑορτὴ τῆς Ὑψώσεως τοῦ Τιμίου Σταυροῦ στὶς 14 Σεπτεμβρίου.
51. Τὴν ἄποψη αὐτὴ ὑποστηρίζει ὁ S.Vailhé («La fête de la Présentation de Marie au Temple», Echos d’Orient, 5 (1901-1902), σ.223.
52. Εἰς τὴν εἴσοδον τῆς ὑπεραγίας Θεοτόκου, Α΄, PG 98, 292C.
53. Εἰς τὴν Εἴσοδον τῆς ὑπεραγίας Θεοτόκου, PG 98, 292C-309B/ Ἐγκώμιον εἰς τὴν ἁγίαν Θεοτόκον· ὅτε προσηνέχθη ἐν τῷ ναῷ εἰς τὰ Ἅγια τῶν Ἁγίων τριετίζουσα, ὑπὸ τῶν αὐτῆς γονέων, PG 98, 309Β-320Β.
54. Στὴ Δύση οἱ διηγήσεις τῶν Ἀποκρύφων ἀντιμετώπισαν πολὺ μεγαλύτερη ἐπιφυλα-κτικότητα ἀπ᾿ὅ,τι στὴν Ἀνατολή. Αὐτό, ὅμως, ἑρμηνεύει καὶ τὴν ἐπιφυλακτικότητα περὶ τῶν γεγονότων τῶν Εἰσοδίων, μαρτυρουμένων μόνο στὴν ἀπόκρυφη πηγὴ τοῦ Πρωτευαγγελίου τοῦ Ἰακώβου.
55. Βλ. W.E.Coleman, Philippe de Mézières’ compaign for the Feast of Marys’ Presentation, Toronto, Institute of Medieval Studies, 1981, σσ. 1-10.
56. Λόγος εἰς τὰ εἰσόδια τῆς ὑπεραγίας Θεοτόκου, ΙΕ΄, PG 98, 1497C.
57. Λόγος εἰς τὴν ἑορτὴν τῆς ὑπεραγίας Δεσποίνης ἡμῶν Θεοτόκου, ὅτε προσηνέχθη τῷ ναῷ παρὰ τῶν γεννητόρων αὐτῆς, ΙΒ΄, PG 126, 144B-C.
58. Εἰς τὴν εἴσοδον τῆς Ὑπεραγίας Θεοτόκου, Γ΄, PG 98, 293D, 305Α.
59. Εἰς τὴν ἐκ στειρωτικῶν λαγόνων προσαγομένην εἰς τὰ Ἅγια ἁγίαν γονήν, τὴν ἀειπάρθενον τοῦ Θεοῦ Μητέρα, PG 107, 13Β.
Τοῦ κ. Γ. Ν. Φίλια: "ΟΙ ΘΕΟΜΗΤΟΡΙΚΕΣ ΕΟΡΤΕΣ" μία από τις ΕΙΣΗΓΗΣΕΙΣ του Η' ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟY ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΟY ΣΥΜΠΟΣΙΟY ΣΤΕΛΕΧΩΝ ΙΕΡΩΝ ΜΗΤΡΟΠΟΛΕΩΝ «ΤΟ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΟΝ ΕΟΡΤΟΛΟΓΙΟΝ» 18-20 Σεπτεμβρίου 2006 - Βόλος
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου